Bs Trần Thị Ngọc Hòa, Khoa YHCT-PHCN
1. Định nghĩa:
Vẹo cổ do tật cơ là tình trạng cơ ức đòn chũm (UĐC) bị xơ hoá, co rút dẫn đến tư thế đầu nghiêng về phía bên có khối u cơ và mặt xoay về phía đối diện, ít có khả năng đưa đầu về đường giữa thân người.
Một khối u nằm trên cơ UĐC được phát hiện rõ nhất trong khoảng từ 1 – 2 tuần tuổi sau sanh. Thời gian đầu khối u có thể mềm không gây trở ngại nhiều cho tầm vận động (TVĐ) cột sống cổ. Sau đó khối u dần dần hoá thành mô sợi làm hiện tượng vẹo cổ tăng dần vì cơ UĐC bị co rút lại,làm giới hạn TVĐ cột sống cổ.Thời gian sau thường có biến dạng thứ cấp như sọ mặt bị lép, má xệ, mắt nhỏ, vẹo cột sống, xương đòn và vai bên có tật cao hơn bên bình thường.
(Hình 1: các tư thế trẻ bị vẹo cổ)
2. Mục tiêu điều trị:
Can thiệp sớm ngay sau sinh hoặc ngay khi phát hiện thấy khối xơ. Làm mềm khối xơ, duy trì tầm vận động của cột sống cổ, tăng sức mạnh của cơ đối bên, ngăn ngừa biến dạng thứ phát xảy ra ở sọ mặt và cột sống cổ.
3. Vât lý trị liệu:
Bài tập 1: Xoa bóp, day cơ ức đòn chũm.
- Một tay kỹ thuật viên (KTV) cố định khớp vai bên bệnh (bên có khối u cơ).
- Tay kia: dùng 1 hoặc 2 ngón tay xoa day trên khối xơ tịnh tiến theo chiều kim đồng hồ.
- Thời gian: Mỗi lần 5-10 phút, thực hiện 6-8 lần/ngày
Bài tập 2: Kéo giãn cơ ức đòn chũm
- Một tay KTV cố định khớp vai, hông (từ phía sau), kéo nhẹ khớp vai về phía hông.
- Tay kia (phía trước mặt) ngón cái tỳ vào góc hàm, các ngón khác đặt vào phần xương chũm, phần dưới bàn tay tỳ nhẹ vào đầu trẻ và kéo xuống từ từ, nhẹ nhàng.
- Giữ khoảng 30 giây sau đó thả lỏng ra và làm lại như trên.
- Thời gian: Mỗi lần từ 5-10 phút, mỗi ngày 6 đến 8 lần.
(Hình 2: Kéo dãn cơ ức đòn chủm)
Bài tập 3: Xoay đầu trẻ
- Một tay KTV cố định khớp vai bên lành
- Tay kia đặt lên đầu trẻ bên lành, bàn tay tỳ nhẹ vào đầu trẻ, từ từ xoay đầu trẻ đưa cằm về gần vai bên bệnh
- Thời gian: Giữ khoảng 30 giây, sau đó thả lỏng, làm lại như trên 5-10 phút, thực hiện 6-8 lần/ngày
(Hình 3: Xoay đầu trẻ đưa cằm về gần vai bên bệnh)
Bài tập về nhà:
Đặt trẻ nằm nghiêng hai bên
- Đặt nằm nghiêng hai bên bằng cách dùng gối dài kê ở phía sau lưng (qua vai, hông) để đảm bảo trẻ nằm nghiêng hoàn toàn (tránh nằm ngửa, nghiêng đầu).
- Khi nằm nghiêng sang bên không có khối xơ thì không kê gối dưới đầu.
- Khi nằm nghiêng sang bên có khối xơ thì kê gối tam giác dưới đầu.
- Thay đổi tư thế nằm nghiêng sang từng bên (2 giờ một lần).
Các tư thế bồng trẻ:
(Hình 4: Dùng cẳng tay kéo dãn cơ UĐC bằng tư thế nằm nghiêng, bên bệnh ở dưới)
(Hình 5: Đầu bên bệnh áp vào cằm của mẹ, tay giữ vai, dùng cằm đẩy nhẹ đầu trẻ ra ngoài)
Những điểm cần lưu ý khi thực hiện các kỹ thuật kể trên:
- Các bài tập trên được thực hiện cho đến khi trẻ khỏi hoàn toàn.
- Chỉ thực hiện khi khối u không có nóng, đỏ, đau.
- Kéo dãn nhẹ nhàng, từ từ, không kéo dãn tối đa đột ngột, ngay tức khắc.
- Không thực hiện kỹ thuật khi trẻ khóc, chống đối.
- Tập trước khi cho trẻ ăn (bú).
- Theo dõi nếu thấy trẻ có dấu hiệu khó thở, tím tái thì ngừng tập ngay.
4. Phẫu thuật:
Chỉ định: Trẻ trên 2 tuổi, vẹo cổ nặng đã điều trị các phương pháp khác không có kết quả, cơ ức đòn chũm bị co ngắn và chắc, không quay được cổ sang bên có khối cơ xơ.
5. Theo dõi và tái khám:
Tập tích cực trong 3 tháng đầu và hướng dẫn bài tập về nhà. Sau đó hẹn tái khám mỗi tháng 1 lần cho đến khi trẻ được 3 tuổi./.
Tài liệu tham khảo:
“Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị chuyên ngành phục hồi chức năng Bộ Y tế 2014”